Nadchodzący rok to czas odkrywania i upamiętniania wybitnych postaci, które swoją działalnością wpisały się w historię polskiej kultury, nauki, literatury i życia społecznego. Wśród patronów wyłonionych przez Sejm znaleźli się m.in. Józef Maksymilian Ossoliński, Ignacy Daszyński, Józef Czapski, Mirosław Piasecki, Stanisław Staszic, Mieczysław Fogg oraz Polskie Radio, natomiast Senat uczci rok Miasta Gdyni, Robotniczych Protestów Czerwca 1976, Andrzeja Wajdy, Jerzego Giedroycia oraz bł. Matki Elżbiety Róży Czackiej.
Autorzy współpracujący z Biurem Citart przygotowali bogatą ofertę spotkań autorskich, prelekcji i warsztatów, które w interesujący sposób przybliżą życie, twórczość i dziedzictwo tych wyjątkowych patronów. To propozycja dla bibliotek, domów kultury, szkół i instytucji pragnących uczcić Rok 2026 poprzez wartościowe wydarzenia kulturalne i edukacyjne.
Propozycje autorów biura Citart:
Agnieszka Cubała
- „Moje filmy są głosem umarłych” – galeria postaci będących pierwowzorami bohaterów filmów Andrzeja Wajdy. Przedstawienie losów postaci, które stały się pierwowzorami bohaterów takich filmów jak na przykład „Katyń”, „Popiół i diament”, „Kanał”, „Krajobraz po bitwie” , „Korczak”, „Wałęsa” czy „Powidoki”. Zajęcia dla młodzieży szkół średnich i dorosłych.
- „Film o mnie byłby bardzo nudny” – autobiograficzne wątki w filmach Andrzeja Wajdy. Historia życia reżysera i jego rodziny z podkreśleniem wątków, które odnajdujemy w jego filmach. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych, średnich oraz dla dorosłych.
- Dlaczego nie zawsze książka jest lepsza od filmu? Najwybitniejsze dzieła literatury polskiej widziane okiem kamery Andrzeja Wajdy. Ciekawostki z planów takich produkcji Andrzeja Wajdy jak „Wesele”, „Ziemia odzyskana”, „Pan Tadeusz”, „Zemsta” czy „Lotna”. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- Kobiety w filmach Andrzeja Wajdy Galerii postaci kobiecych na tle epoki, pierwowzory bohaterek, fakty i mity. Zajęcia dla szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- „Zrób film, którego nie mógłby nakręcić nikt inny” – co Andrzej Wajda radził młodym reżyserom? Zestaw rad udzielonych przez artystę młodym reżyserom – wybór nieoczywisty. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych, średnich i dorosłych.
- Życie pisze najlepsze scenariusze - uczestnicy Powstania Warszawskiego w filmie Andrzeja Wajdy „Kanał”. Kto z uczestników Powstania Warszawskiego grał w filmie „Kanał” lub uczestniczył w produkcji tego obrazu? Jak doświadczenia wojenne poszczególnych osób wpłynęły na ostateczny kształt filmu?
Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych. - „Katyń” – film o kobietach, które czekają. Historie rodzin katyńskich z uwzględnieniem losów rodziny Anieli Wajdy. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- „Chory na Polskę” – obraz Polski i Polaków w filmach Andrzeja Wajdy. Cechy narodowe Polaków i ich odzwierciedlenie w filmach Andrzeja Wajdy. Czy odnajdujemy siebie w filmach reżysera? Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dorosłych.
- „Złotousty Ignac” – życie prywatne jednego z „ojców Niepodległej” – Ignacego Daszyńskiego Barwny życiorys polityka na tle epoki. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych, średnich i dla dorosłych.
- „By Polska nie była niewolnicą” – Gdynia jako okno na świat II RP. Budowa portu i miasta Gdyni widziana oczyma jej mieszkańców okresu dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej. Zajęcia dla dzieci szkół podstawowych, średnich i dorosłych.
- „Morze, gdy raz rzuci swój czar, trzyma człowieka w swojej sieci cudów na zawsze” – gdynianie roku 1926 – galeria postaci. Życiorysy najciekawszych mieszkańców Gdyni roku 1926 – losy, dokonania, ciekawostki i anegdoty. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- „Chcesz zmienić świat, zacznij od samego siebie” - historia życia Janusza Korczaka. Losy niebanalnego człowieka – lekarza, pisarza, pedagoga, przyjaciela dzieci na tle wydarzeń dziejących się w Polsce w okresie dwudziestolecie międzywojennego i podczas obu wojen światowych. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- „Nie wolno zostawić świata takim, jakim jest” – najtrudniejsze wybory życiowe Janusza Korczaka. Jak zachować człowieczeństwo w obliczu wojny i systemów totalitarnych? Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- „Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat” – Janusz Korczak jednym z prekursorów ruchu na rzecz praw dziecka. Janusz Korczak – przyjaciel dzieci – dzieła, projekty, poglądy, historie osobiste. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- Czego najczęściej nie mówi się o Januszu Korczaku? Życie codzienne Janusza Korczaka - fakty, mity, ciekawostki. Zajęcia dla młodzieży szkół podstawowych i średnich oraz dla dorosłych.
- "Ja to wszystko Państwu odśpiewam!" Mieczysław Fogg - pieśniarz Warszawy, bard Powstania Warszawskiego, kochany Pan Mieczysław. Życie i niezwykła osobowość artysty na tle zmian zachodzących w Polsce XX wieku. Co sprawiło, że tak wspaniale potrafił odnaleźć się w dwudziestoleciu międzywojennym, podczas okupacji, Powstania Warszawskiego, w latach PRL-u? A publiczność kochała go tak samo w stolicy, miastach, miasteczkach i wsiach całego kraju oraz innych zakątkach świata, gdzie mieszkali Polonia.
Kazimierz Szymeczko
Wybudujmy port! 100 lat Gdyni - Warsztaty dla dorosłych i młodzieży
Wizjonerzy, fachowcy, ekonomiści czy szaleńcy – Jak powstała Gdynia?
Warsztaty z elementami planowania i przekonywania. Co będzie potrzebne, by powstało miasto portowe? Co trzeba zrobić i w jakiej kolejności? A może mamy inne pomysły, niż Eugeniusz Kwiatkowski i Tadeusz Weda – twórcy śmiałego projektu?
Mapa myśli, logistyka, szukanie poparcia, propaganda i zachęcenie narodu do wspólnego wysiłku.
Obok wolnego miasta Gdańska i niemieckiego kurortu Zoppot powstaje polski port. Jak to możliwe? Próbujemy wspólnie zaprojektować i odtworzyć historię przemiany wioski rybackiej w miasto portowe. Wybudujemy Gdynię od podstaw! Uwaga, nie obejdzie się bez przeszkód i ludzi, którzy będą nam utrudniać pracę…
Oferta dla uczniów szkół średnich i uczestników dorosłych.
Czas trwania: od 1,5 do 4 godz. – do uzgodnienia
Co będzie potrzebne: tablica, flamastry (ewentualnie rzutnik).
Ilość uczestników : forma pogadanki z ciekawostkami i pokazem slajdów 80 osób. Warsztaty około 40 uczestników
Wszystkie elementy warsztatów (lub stopień trudności spotkania) do indywidualnego uzgodnienia.
Satyra prawdę mówi… - Warsztaty lub zajęcia interaktywne dla młodzieży i dorosłych
W wierszach staram się nawiązywać do takich mistrzów jak Wojciech Młynarski, Andrzej Waligórski czy Jeremi Przybora. Nie chcę, by to, co piszę, było powodem do kłótni lub hejtu. Staram się ukazywać rzeczywistość i szukam płaszczyzny porozumienia ze wszystkimi ludźmi myślącymi. Może wiersz satyryczny odczaruje skłócone społeczeństwo skuteczniej, niż debaty polityków?
A co proponuję?
- Warsztaty „Napiszmy wiersz”. Jestem gotów pokierować stroną techniczną przedsięwzięcia, ale najważniejsza jest inwencja uczestników. To oni wybierają temat i formę utworu.
- „Limerykobranie” – warsztaty pisania limeryków. Krótkich, często groteskowych lub absurdalnych skojarzeń, zawartych w formie pięciowersowej miniaturki poetyckiej.
- Na podobnej zasadzie chętnie wytłumaczę, czym jest bajka (od Ezopa do Krasickiego), „lepiej”, fraszka. Możemy je wspólnie napisać.
- Jak napisać nowy tekst piosenki do melodii starego szlagieru? „Tekściarz” to też poeta. Możliwe zajęcia z gitarą. Wygląda to groźnie, ale pamiętajmy, że Aleksander hr. Fredro nie wiedział, czym jest średniówka, gdy pisał pierwsze wiersze. Odkryjmy w sobie artystów!
- A może wieczorek poetycki, w czasie którego przeczytam kilka swoich wierszy? Chętnie odpowiem na odwieczne pytanie „co poeta miał na myśli”? Chętnie skomentuję prawie serio, ale w lekko krzywym zwierciadle otaczającą nas rzeczywistość.
- W ramach zajęć, spotkań, warsztatów, można zorganizować turniej jednego wiersza, konkurs na fraszkę itp.
- Czy rap to poezja? Może spróbujemy wykrzyczeć ważną treść w atrakcyjnej, zrytmizowanej formie?
- Zawsze istnieje możliwość połączenia zajęć poetyckich z tematyką rocznicową, patrona roku itp.
Kazimierz Szymeczko. Polonista, nauczyciel, autor prawie 30 książek dla dzieci i młodzieży. Animator kultury. Od niedawna satyryk, publicysta, wierszopis, tworzący dla czasopism centro – prawicowych. Wie, czym jest metafora i onomatopeja, ale na co dzień mówi i pisze językiem łatwym do zrozumienia.
Wszystkie szczegóły spotkań i warsztatów do uzgodnienia z organizatorem. Modyfikacje czasowe, tematyczne, wersje standardowe i dla bardziej wymagających. Polecam.
Czas trwania: od 1,5 do 4 godzin z przerwą – do uzgodnienia.
Oferta dla szkół średnich i osób dorosłych.
Ilość uczestników: ok. 30 – do uzgodnienia. Rozsądna, by praca miała sens. W przypadku zajęć z młodszymi uczestnikami, możemy porozmawiać o ich rodzaju i prostszej formie.
Protesty robotnicze 1976 - Język w służbie propagandy - Warsztaty dla dzieci i młodzieży
„Regulacja cen”, „ścieżka zdrowia”, „zaśmiecanie ulicy”, „wybryk chuligański” – jakim językiem gazety i telewizja informowały Polaków o wydarzeniach w Radomiu, Lublinie, Płocku? Co starano się ukryć, jak tłumaczono podwyżki cen, jak oczerniano protestujących robotników?
Wykład lub warsztaty dotyczące protestów robotniczych 1976 roku i języka propagandy.
- Napiszmy wspólnie notatkę prasową, manipulując słowami i wydarzeniami. Pół prawdy wystarczy za całe kłamstwo.
- Napiszmy krótką odezwę do mieszkańców, „bibułę” o zamiarach rządu i kolejnych podwyżkach cen żywności.
- Scena w sklepie: Czym różni się „cukier na kartki” od „cukru komercyjnego”.
- Jak przekonać społeczeństwo, że jedzenie mięsa (którego brakuje) jest szkodliwe?
- Jak napisać telegram lub pocztówkę, by ostrzec rodzinę w odległym mieście i nie podpaść Urzędowi Bezpieczeństwa?
- Prowadzący zabiera uczestników zajęć w dziwne czasy, w których istniały tylko trzy programy telewizyjne, gazety były cenzurowane, a władza używała języka, by rozjaśnić lub zaciemnić rzeczywistość.
- Dlaczego doszło do strajków i protestów w 1976? Jaki był ich przebieg? Jak władza komentowała wydarzenia w kraju?
Oferta dla uczniów szkól podstawowych i średnich.
Czas: od 1,5 do 3 godz. – do uzgodnienia
Co będzie potrzebne: tablica, flamastry, kartki, długopisy, ewentualnie rzutnik (prowadzący przywiezie część materiałów ze sobą.
Poleca Kazimierz Szymeczko – autor opowiadań o „Przerwanej dekadzie”, który pamięta wprowadzenie „kartek na cukier” i trzy programy w telewizorze.
Andrzej Wajda – zagadki, kulisy, kontrowersje. - Ilustrowany wykład lub warsztaty.
Głownie dla młodzieży i dorosłych.
Szarża z szablą na czołgi („Lotna”), płonący spirytus w kieliszkach („Popiół i diament”), niedoszły Oscar („Ziemia obiecana”). O tym, jak reżyser wykorzystuje mity, buduje własny obraz świata, nagina rzeczywistość, stawia pytania widzowi. Ciekawostki o Andrzeju Wajdzie i jego filmach, ulubionych aktorach, sposobie pracy, wizji artystycznej, budowanej nawet kosztem zwykłej logiki. Jak powstały kultowe sceny i ujęcia?
Wersja warsztatowa – próby zainscenizowania scen (aktor dynamiczny, aktor statyczny). Gest jako podkreślenie słowa. To samo zdanie wypowiedziane na pięć sposobów. Kierujemy kamerą (perspektywa żabia i ptasia, pierwszy i drugi plan, kontrast i rola światła w ujęciu, zbliżenie i detal).
Zajęcia ilustrowane fragmentami filmów i fotosami (w sposób nie łamiący praw autorskich).
Oferta dla uczniów szkoły średniej i uczestników dorosłych. Możliwość wprowadzenia modułu dla klas starszych szkół podstawowych.
Wszystkie elementy zajęć mogą być modyfikowane w zależności od potrzeb organizatora.
Czas trwania od 1,5 do 3 godz. (z przerwą)
Ilość uczestników: wykładowa do 90 , warsztatowa ok. 50 osób.
Co będzie potrzebne: do pogadanki rzutnik lub papier i flamastry.
Do warsztatów smartom, pendrive, rzutnik (część sprzętu prowadzący przywiezie ze sobą).
Łukasz Modelski
Andrzej Wajda od kuchni
W bardzo wielu filmach Wajdy jedzenie zajmuje niezwykle istotne miejsce. Do tego stopnia, że niektóre sceny (przekąski jedzone jedną ręką przez Bożenę Dykiel w „Weselu”, wyznania wśród słoików dworskiej spiżarni w „Pannach z Wilka”, etiuda poświęcona polskiej kawie w „Panu Tadeuszu”, poranna polewka piwna w „Zemście”) weszły do filmowego i kulturowego kanonu. Nie koniec na tym – wiele jego filmów wiąże się z opowieściami o jedzeniu i jego roli w epoce lub na planie („Niewienni czarodzieje”, „Popioły”, „Ziemie obiecana”…), albo w literackich pierwowzorach. Materiał tutaj jest przebogaty. Można opowiadać o filmografii, pokazywać fragmenty, można czytać fragmenty literacich pierwowzorów inspirujących reżysera. Można także przeprowadzić na ten temat warsztaty lub degustacje.
Wyścig do biblioteki. Józef Maksymilian Ossoliński i jego czasy.
Od „Niepróżnującego próżnowania”, czyli nieformalnego organu obiadów czwartkowych (można zawsze ugotować coś z tematjgo menu) po dzieło, jakim był największy polski zbiór biblioteczny. Jednak nie sam Ossoliński jest tu bohaterem. W jego czasach trwał w podzielonej przez zaborców Polsce regularny wyścig o to, kto założy TĘ bibliotekę. Tę jedną, najważniejszą, która przechowa posolą spuściznę książkowa, taką, z której będzie można później budować. W wyścigu, poza Ossoliośnkim, stawali książęta Lubomirscy, Czartoryscy, bracia Załuscy (obaj biskupi), Czacki z Liceum Krzemieniecki, nawet poniekąd Samuel Bogusław Linde, który jednak nie miał takich środków (zajął się zatem katalogowaniem). Fascynująca historia o wyścigu do pierwszej polskiej biblioteki narodowej. Plus o tym co powstało po drodze (pierwsze polskie muzeum w Puławach, pierwszy słownik polskiego i dwie wielkie biblioteki - jedna z nich po rabunku stanie się pierwszą b biblioteką narodową Rosji). Opowieść dynamiczna, ilustrowana obrazkami. Prezentacja do bibliotek lub szkół.
Rotmistrz Czapski wykłada historię sztuki
Wiadomo, że związany ze środowiskiem Komitetu Paryskiego, czyli kapistów, Józef Czapski, nim zaczął pisać (i kiedy skończył pisać), był przede wszystkim malarzem. Do monumentów polskiej kultury wszedł jego wykład historii sztuki prowadzony z pamięci dla współwięźniów obozu w sowieckim Starobielsku. Ten projekt dotyczy Czapskiego-malarza - pokazuje źródła jego zainteresowań sztuką, najważniejsze, jego zdaniem, dzieła sztuki, które go kształtowały i które podziwiał. Oraz obrazy i rysunki samego Czapskiego. Malował do końca życia, twierdził, że najlepsze rzeczy stworzył po siedemdziesiątce. Prezentacja zapraszająca do świata estetyki Czapskiego.
Polskie Radio - jak się gotuje
Opowieść o kulisach audycji „Droga przez mąkę”, czytanie literatury obecnej w tej audycji i ewentualne warsztaty z audycją związane.
Rok Patronów 2025 – warsztaty i spotkania z Małgorzatą Szyszką
Z okazji Roku Patronów ustanowionego przez Senat i Sejm RP zapraszamy na cykl twórczych warsztatów i spotkań łączących sztukę, edukację i rozwój osobisty.
Każdy z warsztatów to praktyczne doświadczenie – od filmu i teatru, przez fotografię i radio, aż po muzykoterapię i pracę z emocjami.
Prowadzenie: Małgorzata Szyszka – reżyserka, scenarzystka, pedagożka teatralna. Poszerzająca swoje umiejętności o muzykoterapię i fotografię.
🎥 Andrzej Wajda – dokumentalista i etnograf
Warsztaty inspirowane filmem studenckim „Ceramika iłżecka”.
Uczestnicy poznają Wajdę jako wrażliwego obserwatora tradycji i kultury ludowej.
👧 Dla dzieci:
– czym jest film dokumentalny,
– zabawa w małych twórców: lepienie z plasteliny i mini wystawa.
⏱ ok. 1,5 h
👦 Dla młodzieży:
– jak stworzyć scenariusz filmu dokumentalnego opartego na lokalnej tradycji.
⏱ ok. 1,5 h
🎞️ Etiuda filmowa inspirowana twórczością Andrzeja Wajdy
Warsztat filmowy dla młodzieży i dorosłych – praca nad krótką sceną wzorowaną na klasykach: „Wesele”, „Popiół i diament”, „Człowiek z marmuru”.
Od pomysłu, przez scenariusz, po realizację etiudy filmowej.
🎬 Efekt: gotowy mini-film inspirowany stylem Wajdy.
⏱ minimum 6 godzin
📸 Józef Czapski – warsztat fotograficzno-literacki
Twórcze spotkanie z malarstwem i esejami Czapskiego.
Uczestnicy przekładają jego język koloru i refleksji na własne fotografie.
📷 Dla młodzieży i dorosłych
⏱ 3–6 godzin
Efekt: autorski cykl zdjęć i wystawa on-line.
🎭 Janusz Korczak – warsztat teatralny „Kajtuś. Czarodziej”
Zabawa teatralna oparta na książce o chłopcu, który odkrywa w sobie moc – i odpowiedzialność za nią.
Przez teatr uczymy się wyrażać emocje, marzenia i empatię.
🎭 Dla dzieci i młodzieży
⏱ czas do ustalenia
Efekt: mini spektakl pełen wyobraźni i refleksji.
📻 100-lecie Polskiego Radia – mini słuchowisko radiowe
Wprowadzenie w świat dźwięku, głosu i wyobraźni.
Uczestnicy tworzą własne krótkie słuchowisko: piszą scenariusz, nagrywają głosy i efekty specjalne – wszystko na żywo.
🎧 Dla młodzieży i dorosłych
⏱ czas do uzgodnienia
Efekt: gotowe słuchowisko do emisji w sieci lub lokalnym radiu.
🚂 Powstanie Polskiej Kolei – teatr codzienności z Mironem Białoszewskim
Warsztaty teatralne inspirowane tekstami Mirona Białoszewskiego – mistrza obserwacji i języka mówionego.
Improwizacje o podróży, spotkaniu, absurdzie i poetyce codzienności.
🎭 Dla młodzieży i dorosłych
⏱ 1,5–5 godzin
Efekt: pokaz improwizowany – „żywy teatr codzienności”.
🎵 Profilaktyka zdrowotna – muzykoterapia i komunikacja w grupie
Warsztaty łączące dźwięk, rytm i emocje.
Muzyka staje się tu narzędziem profilaktyki i dialogu – pomaga rozładować napięcia, odbudować zaufanie i lepiej rozumieć siebie nawzajem.
🎧 Dla młodzieży i dorosłych
W programie:
- relaks i oddech z wykorzystaniem dźwięku,
- improwizacje muzyczne i praca z głosem,
- ćwiczenia komunikacji i współpracy w grupie,
- rozmowa o emocjach i ich rezonansie w muzyce.
⏱ 2–3 godziny (możliwa wersja jednodniowa)
🎶 Nie trzeba znać nut – wystarczy otwartość i chęć doświadczenia muzyki na nowo.
Robert Jasiak
„Andrzej Wajda – w poszukiwaniu polskiej tożsamości”
Temat projektu
Jakie wartości i pytania o polską tożsamość stawiał Andrzej Wajda w swoich filmach?
Analiza twórczości reżysera jako lustra historii, pamięci i moralnych wyborów Polaków w XX i XXI wieku.
Cel projektu
Celem projektu jest:
- pokazanie, że kino Andrzeja Wajdy to nie tylko sztuka filmowa, ale narzędzie refleksji nad polskością;
- zrozumienie, jak twórczość artystyczna może kształtować świadomość narodową i moralną;
- zachęcenie młodych ludzi do rozmowy o wartościach, historii i odpowiedzialności społecznej.
Uzasadnienie wyboru tematu
Rok 2025 został ustanowiony przez Senat RP Rokiem Andrzeja Wajdy – w setną rocznicę jego urodzin i dziesiątą rocznicę śmierci.
Wajda był nie tylko reżyserem, ale świadkiem historii Polski: od wojny, przez czasy komunizmu, po wolną Rzeczpospolitą.
Jego filmy to pytania o to, kim jesteśmy jako naród – o pamięć, godność, wolność, zdradę, sumienie i wspólnotę.
Główne zagadnienia / pytania badawcze
- Jak Wajda rozumiał polskość? – Czy w jego filmach dominuje obraz heroiczny, tragiczny, czy raczej moralnie złożony?
- Jakie wartości powracają w jego twórczości? – Honor, wolność, solidarność, odpowiedzialność, pamięć historyczna, wybór moralny.
- Jak Wajda pokazywał jednostkę wobec historii? – Bohaterowie jego filmów często stają między lojalnością wobec narodu a własnym sumieniem („Popiół i diament”, „Człowiek z marmuru”).
- Jak zmieniało się spojrzenie Wajdy na Polskę w kolejnych dekadach? – Od romantycznego idealizmu po gorzką refleksję nad ceną wolności.
- Czy Wajda wciąż jest aktualny? – Jak jego pytania brzmią w świecie współczesnych podziałów, w epoce mediów i globalizacji?
Proponowana struktura prezentacji / wystąpienia (ok. 15–20 minut)
- Wstęp (3 minuty)
- Kim był Andrzej Wajda – krótki biogram, dorobek, nagrody.
- Cytat Wajdy o Polsce lub sztuce (np. „Nie ma wolności bez pamięci”).
- Polska w zwierciadle filmów (10 minut)
- Omówienie wybranych dzieł w kontekście pytań o tożsamość:
- „Kanał” (1957) – tragizm powstania, heroizm i bezsilność.
- „Popiół i diament” (1958) – młode pokolenie między idealizmem a rozczarowaniem.
- „Człowiek z marmuru” (1977) – jednostka przeciw systemowi i manipulacji propagandy.
- „Katyń” (2007) – pamięć i prawda jako fundament tożsamości narodowej.
- Wartości i symbole (5 minut)
- Polska jako bohater zbiorowy.
- Motyw ofiary i przebaczenia.
- Pamięć i sztuka jako obowiązek obywatelski.
- Zakończenie (2 minuty)
- Aktualność przesłania Wajdy.
- Refleksja: czego uczy nas dziś jego twórczość?
- Formy realizacji projektu
- Prezentacja multimedialna z fragmentami filmów.
- Dyskusja panelowa / spotkanie filmowe.
- Plakat edukacyjny lub wystawa cytatów i kadrów z filmów.
- Artykuł lub podcast o polskości w twórczości Wajdy.
- Materiały źródłowe i inspiracje
- Filmy: Kanał, Popiół i diament, Człowiek z marmuru, Człowiek z żelaza, Katyń, Tatarak, Wałęsa. Człowiek z nadziei.
- Książki i wywiady:
- Andrzej Wajda, „Wajda o Wajdzie”
- Tadeusz Lubelski, „Historia kina polskiego”
- Recenzje i eseje w „Polityce”, „Tygodniku Powszechnym”, „Dialogu”.
- Cytaty reżysera (np. o pamięci, wolności, sztuce).
- Wartość edukacyjna i społeczna projektu
- Projekt rozwija:
- umiejętność krytycznego myślenia o historii i kulturze;
- wrażliwość moralną i estetyczną;
- rozumienie, jak sztuka może kształtować narodową tożsamość;
- kompetencje wystąpień publicznych i analizy filmowej.
Sławomir Koper
Mieczysław Fogg
Wersja dla młodzieży
- W warszawskiej rodzinie
- Pierwsze sukcesy i niepowodzenia artystyczne. Długo spowodowane nauką śpiewy, które uregulował dopiero po latach, gdy zdobył sławę.
- Początki kariery, chór Dana i pierwsze sukcesy. Kabaret Qui pro quo, a jednocześnie posada kasjera na kolei
- Początki solowej kariery i wyjazd do USA
- Wojna i okupacja. Występy wraz z Hanką Ordonówną dla rannych żołnierzy na dworcach, potem recitale w kawiarniach. Nigdy nie zhańbił się występami na koncesjonowanych przez okupanta scenach.
- Występy podczas Powstania Warszawskiego.
- Kariera w czasach PRL
Wersja dla dorosłych
- W warszawskiej rodzinie
- Pierwsze sukcesy i niepowodzenia artystyczne. Długo spowodowane nauką śpiewy, które uregulował dopiero po latach, gdy zdobył sławę.
- Początki kariery, chór Dana i pierwsze sukcesy. Kabaret Qui pro quo, a jednocześnie posada kasjera na kolei
- Początki solowej kariery i wyjazd do USA
- Wojna i okupacja. Występy wraz z Hanką Ordonówną dla rannych żołnierzy na dworcach, potem recitale w kawiarniach. Nigdy nie zhańbił się występami na koncesjonowanych przez okupanta scenach.
- Występy podczas Powstania Warszawskiego.
- Kariera w czasach PRL
- Sprawa podwójnej rodziny (wieloletni romans z Zofią Szynagiel ze Szczecina, która później stała się jego impresariem i którą poślubił po śmierci żony)
Józef Czapski
Wersja dla młodzieży
- Arystokratyczne pochodzenie i koneksje rodzinne
- Patriotyczna postawa podczas wojny polsko – bolszewickiej
- W kręgu kapistów
- Radziecka niewola podczas II wojny światowej
- W armii Andersa i poszukiwania „zaginionych oficerów”, a w rzeczywistości ofiar zbrodni katyńskiej
- Działalność w sprawie wyjaśnienia mordu na polskich oficerach w ZSRR
- Twórczość malarska i literacka (szczególnie wspomnieniowa)
- Współtwórca paryskiej „Kultury”
- Współpraca z prasą francuską
- Skazany w PRL na zapomnienie, a pomimo tego interesujący się sprawami kraju
- Przyjaźń z Ludwikiem Herningiem i pośredni wpływ na poglądy i twórczość Mirona Białoszewskiego
- Doczekał wolnej Polski
Wersja dla dorosłych
- Arystokratyczne pochodzenie i koneksje rodzinne
- Patriotyczna postawa podczas wojny polsko – bolszewickiej
- W kręgu kapistów
- Radziecka niewola podczas II wojny światowej
- W armii Andersa i poszukiwania „zaginionych oficerów”, a w rzeczywistości ofiar zbrodni katyńskiej
- Działalność w sprawie wyjaśnienia mordu na polskich oficerach w ZSRR
- Twórczość malarska i literacka (szczególnie wspomnieniowa)
- Współtwórca paryskiej „Kultury”
- Współpraca z prasą francuską
- Skazany w PRL na zapomnienie, a pomimo tego interesujący się sprawami kraju
- Przyjaźń z Ludwikiem Herningiem i pośredni wpływ na poglądy i twórczość Mirona Białoszewskiego
- Doczekał wolnej Polski
- Sprawa homoseksualizmu Czapskiego. Był partnerem m. in. Sergieja Nabokova
Ossolineum i Jerzy Maksymilian Ossliński
Wspólna wersja dla dzieci i młodzieży
- Fundacja pod nazwą Zakład Narodowy im. Ossolińskich została utworzona w 1817 roku we Lwowie przez Józefa Maksymiliana hrabiego Ossolińskiego (1748–1826). Ten uczony, bibliofil, kolekcjoner, członek wieku towarzystw naukowych i prefekt cesarskiej biblioteki wiedeńskiej, zaplanował powstanie instytucji, która miała pomóc narodowi polskiemu w zachowaniu tożsamości. Uznał, że najlepszą drogą do celu będzie powołanie instytucji biblioteczno-muzealnej, która przypominałaby Polakom ich wielką przeszłość.
- Zgodnie z wolą założyciela, fundacja miała się składać z kolekcji ofiarowanych przez hrabiego książek, rękopisów i numizmatów oraz drukarni. Arystokrata pamiętał również o finansowym zabezpieczeniu instytucji, przekazując majątki ziemskie mające służyć jej utrzymaniu.
- Józef Ossoliński skłonił do współpracy polskie elity intelektualne i finansowe. Rozpoczął współpracę z księciem Henrykiem Lubomirskim – znakomitym znawcą i kolekcjonerem dzieł sztuki. Zbiory rodziny Lubomirskich trafiły do Lwowa (wśród nich były obrazy Albrechta Dürera i Rembrandta). W zamian Lubomirscy uzyskali zwierzchnictwo nad fundacją, obejmując dziedziczne stanowisko Kuratora Literackiego.
- Józef Ossoliński nie dożył chwili rozpoczęcia działalności fundacji. Zmarł w 1826 roku w Wiedniu, a zbiory zapisane Zakładowi zostały przewiezione do Lwowa dopiero rok po jego śmierci.
- Ossolineum szybko stało się prężnym ośrodkiem nauki i kultury. W jego murach odbywały się doroczne spotkania naukowe, urządzano wieczory literackie i koncerty. Podjęto prace edytorsko-wydawnicze, które zaowocowały m.in. reedycją Słownika języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego oraz wydawaniem czasopisma naukowego. W miejscowej oficynie wydawniczej publikowano rozprawy z historii piśmiennictwa polskiego, prace krytyczne. Ogromną rolę odegrał druk podręczników – zakład posiadał przez pewien czas wyłączność na terenie Galicji.
- Rozkwit działalności Ossolineum przypadł na lata międzywojenne. Niestety, po 1939 roku stowarzyszenie straciło swój polski charakter, chociaż zbiory nie ucierpiały. Ogromna w tym zasługa kustosza Mieczysława Gębarowicza, który po objęciu stanowiska całkowicie poświęcił się misji ratowania zasobów Ossolineum dla narodu polskiego. Kiedy na początku 1944 roku władze okupacyjne zarządziły ewakuację zbiorów do Krakowa, Gębarowicz wykorzystał sytuację dla własnych planów. Wiosną 1944 roku część najcenniejszych zbiorów trafiła do magazynów Biblioteki Jagiellońskiej, skąd po kilku miesiącach została wywieziona na Śląsk. Tam, tuż po zakończeniu wojny zostały odnalezione i przekazane do Wrocławia, gdzie w 1947 roku reaktywowano instytucję. W tym też czasie z Lwowa przekazano kolejną część zasobów Ossolineum (ponad 217 000 woluminów), jako „dar narodu ukraińskiego” (sic!!!).
- Niestety, praktycznie przez cały okres PRL nie istniała współpraca pomiędzy Zakładem im. Ossolińskich we Wrocławiu, a jego lwowskim odpowiednikiem (Biblioteką im. Stefanyka). Zmiana sytuacji nastąpiła dopiero wraz z przemianami politycznymi i ustrojowymi. Pojawia się szansa na wymianę części zbiorów (we Wrocławiu znalazło się dużo eksponatów ukraińskich), a na razie odbywa się katalogowanie i skanowanie. Reszta zależy od dobrej woli zarządów obu instytucji oraz władz samorządowych i państwowych.
Powstanie polskiej kolei
Wersja wspólna dla młodzieży i dorosłych
- Inwestycje zaborcze w rozwój sieci kolejowych na ziemiach polskich. Kolej miała służyć połączeniu poszczególnych dzielnic ze stolicami i transportowi wojskowemu.
- Podczas I wojny światowej zniszczona została niemal połowa mostów kolejowych i 2/3 dworców. Wprawdzie przejęto tysiące parowozów i wagonów, to jednak okazało się, że pawie połowa była niesprawnych, a do tego reprezentowały one ponad 100 różnych typów. Trakcja kolejowa miała różne rozstawy szyn i blisko 70 ich typów spajanych w najrozmaitszy sposób.
- Brak bezpośrednich linii łączących główne miasta kraju Warszawa miała bowiem doskonałe połączenie z Petersburgiem, ale już nie z Lwowem czy Poznaniem. Nic dziwnego, zatem, że podróż do Lwowa trwała aż 15 godzin.
- Obowiązywały trzy klasy wagonów pasażerskich, ale i tak blisko 90% podróżnych wybierała ostatnią z nich. Nieogrzewane wagony, drewniane ławki, pociągi bez światła elektrycznego oświetlane lampami naftowymi, które zresztą służyły również za światła zewnętrzne w parowozach.
- W lutym 1919 roku powołano Ministerstwo Kolei Żelaznych, a dwa lata później powstała Państwowa Rada Kolejowa. A nawet skłóceni politycy wyjątkowo zgodnie uznali, że sprawa komunikacji kolejowej posiada absolutny priorytet. Zajęto się wobec tego tworzeniem regulacji prawnych ułatwiających współpracę państwa z samorządami i prywatnym biznesem. Inna sprawa, że nigdy nie osiągnięto by sukcesu bez znakomitych kadr kolejowych odziedziczonych po państwach zaborczych. Nasi kolejarze z czasów II RP traktowali swoją pracę jako służbę dla kraju i wstydu nam nie przynosili.
- Ogromne zaangażowanie państwa i pracowników kolei musiało przynieść sukcesy i już w latach 20. wszystkie duże miasta Polski miały bezpośrednie połączenia, a pociągi kursowały punktualnie (5 – minutowe spóźnienie mogło stać się przyczyną odwołania odpowiedzialnych urzędników!!!). Okazało się jednak, że zakupy nowoczesnych lokomotyw w krajach zachodniej Europy były zbyt dużym obciążeniem dla budżetu, wobec czego oparto się produkcji krajowej.
- Krajowy przemysł stanął na wysokości zadania i w 1919 roku w Chrzanowie powstała Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce (Fablok), a rok później Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów. Lokomotywy powstawały również w fabryce Cegielskiego w Poznaniu, natomiast wagony kolejowe (parowozy zresztą również) w warszawskich zakładach spółki Lilpop, Rau i Loewenstein. Natomiast w 1926 roku powołano do życia przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe, którego szefem automatycznie stawał się każdy minister kolei żelaznych.
- Sytuacja polityczna wymogła pewne rozwiązania komunikacyjne. Gdy z powodu wojny celnej z Niemcami zaszła konieczność transportu do portu w Gdyni 5 milionów ton węgla rocznie (dotychczasowa przepustowość linii kolejowych wynosiła 600 tysięcy ton), to okazało się, że w czasach II RP nie było rzeczy niemożliwych. Węgiel i kolej były przecież strategicznymi gałęziami gospodarki i dzięki francuskim kredytom w ekspresowym tempie wybudowano trakcję o długości 485 kilometrów, a pociągi zaczęły po niej kursować już w 1931 roku.
- Poprawiał się również komfort pasażerów korzystających z przejazdów osobowych. Wagony (tzw. pulmany) produkowane w zakładach Cegielskiego miały szczelne okna, ogrzewanie, oświetlenie elektryczne oraz znakomitą izolację akustyczną. Podobnie znakomitą opinią cieszyły się produkty fabryki Lilpopa, Raua i Lowensteina, firma ta produkowała również wagony specjalne (kąpielowe z łazienkami i wyposażone w dancing – bary). Nic zatem dziwnego, ze dynamicznie rozwijała się turystyka kolejowa.
- Nie zapominano również o wprowadzaniu nowych rozwiązań technicznych w lokomotywach, coraz większe składy potrzebowały bowiem nowoczesnego napędu. Zakłady Cegielskiego wyprodukowały trzy najcięższe w Europie lokomotywy Ważyła ona ponad 110 ton i mogła ciągnąć skład o 19 wagonach z prędkością 100 km/h.
- W Chrzanowie wyprodukowano jeszcze potężniejszy parowóz – Pt31, który szybko stał się podstawową lokomotywą polskich kolei. Składy prowadzone przez ten pojazd osiągały prędkość nawet 110 km/h. W efekcie do Krakowa jechano tylko 4 godziny (bez Centralnej Magistrali Kolejowej), a niewiele dłużej do Poznania. Szybciej niż dzisiaj można było dostać się do Gdyni (393 minut, a obecnie 407 minut). A do tego dochodziła jeszcze legendarna punktualność…..
- W szybkim tempie modernizowano tory, a przyszłością polskiego kolejnictwa miała stać aerodynamiczna lokomotywa z Chrzanowa, Pm36. Nazywano ją "piękną Heleną", mogła osiągać aż 140 km/h, co skróciłoby wydatnie długość podróży. Do tego dochodziły słynne luxtorpedy z Chrzanowa. Przewoziły pasażerów pomiędzy wieloma miastami Polski, a rekord podróży z Krakowa do Zakopanego wynosił 138 minut (obecnie minimum 207 minut). PKP zadbały zresztą o korelację rozkładu jazdy z godzinami przylotów samolotów pasażerskich z Warszawy, w ten sposób podróż ze stolicy pod Giewont trwała zaledwie cztery i pół godziny.
- Luxtorpeda była czteroosiowym samobieżnym wagon pasażerski napędzany silnikami benzynowymi. Pojazd o futurystycznych kształtach był przystosowany do przewozu 60 pasażerów z prędkością ponad 100 na godzinę i trasę do Zakopanego pokonywano w 2 godziny 45 minut. Zdarzył się jednak rekordowy przejazd w czasie 2 godzin i 18 minut, a dla porównania, dzisiejszy Express "Tatry" na przebycie tej samej trasy potrzebuje ponad 3 godzin...
- Przedwojenne koleje były znacznie bardziej punktualnie od obecnych i faktycznie była to prawda. Zdarzało się nawet, że na niektórych stacjach pociągi czekały na spóźniających się podróżnych, a potem odrabiały (!!!) stracony czas.
100 lecie Polskiego Radia
Wersja wspólna dla młodzieży i dorosłych
- Wynalazek radia i kariera w Europie
- Debiut radiowy w Polsce 1 lutego 1925 roku
- Pierwsze audycje na żywo
- Rozgłośnie regionalne i ich sukcesy (Lwów i „Wesoła lwowska fala”, Wilno i pierwsze duże słuchowisko na żywo – „Pogrzeb Kiejstuta”)
- Radio jako popularyzator ówczesnych przebojów muzycznych i wydarzeń sportowych
- Sprawa abonamentu radiowego (zaczęło się jeszcze w II RP)
- Opinie współczesnych o radiofonii (niechęć Piłsudskiego, który wyłączała odbiornik wyrywając wtyczkę z kontaktu, a z audycji lubił tylko hejnał z Krakowa i prognozę pogody i cieszył się jak się nie sprawdziła).
- Ogromy sukces firmy Elektrit z Wilna, która zmonopolizowała polski rynek radioodbiorników, a jednocześnie sprawiła, ze odbiorniki zaczęły trafiać do zwykłych ludzi. Modele radiowe Elektritu produkowano jeszcze w latach 50. w Mińsku białoruskim po tym jak wywieziono na wschód w całości fabrykę w 1940 roku.
- Zakaz posiadania odbiorników podczas okupacji
- Radio jako narzędzie informacji o kraju i świecie, ale także ważny element propagandy w PRL
- Rozwój kolejnych programów Polskiego Radia i ich podział tematyczny (Jedynka dla ludzi w średnim wieku, Dwójka – muzyka poważna i słuchowiska, Trójka skierowana do młodzieży, czwórka, pierwszy program stereofoniczny)
- Radiowe hity („W Jezioranach”, „Matysiakowie”, Lista Przebojów Programu Trzeciego, Harcerska Lista Przebojów, Radiokurier.)
- Polskie Radio jako krzewiciel kultury, gdzie przedstawiano najlepszą muzykę i najlepszą literaturę w bardzo atrakcyjnej formie („Wieczór w Filharmonii” „Codziennie powieść w wydaniu dźwiękowym”) i transmitowano najważniejsze wydarzenia (Konkurs Chopinowski)
- Komercjalizacja Polskiego Radia po upadku komunizmu
Stanisław Staszic
- Urodzony w Pile w rodzinie mieszczańskiej, zdawał sobie jednak sprawę z faktu, że ze względu na pochodzenie tylko kariera duchowna może zapewnić mu możliwość skutecznej działalności publicznej. Przez wiele lat nie nosił jednak sutanny i nie sprawował posługi duszpasterskiej. Poza tym, jak przystało na człowieka Oświecenia należał do masonerii.
- Jako wychowawca synów kanclerza Andrzeja Zamoyskiego podróżował z nimi po zachodniej Europie i miał okazję poznać najnowsze prądy umysłowe.
- Jedna z ważniejszych postaci Sejmu Czteroletniego i autor słynnych "Przestróg dla Polski".
- Chociaż Rzeczypospolita upadła uznał, że nadal powinien służyć ziemi i ludziom. Dlatego działał w Warszawie pod zaborem pruskim, w latach Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Kongresowego.
- Współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego (1816) Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach (1816)
- Właściciel kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie przeznaczonej na Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Obecnie to Pałac Staszica i siedziba Polskiej Akademii Nauk
- Rozwijał polski przemysł i rolnictwo (zwolennik uwłaszczenia chłopów) uważając, że podniesienie poziomu kultury gospodarczej zapewni społeczeństwu dobrobyt.
- Znakomity geolog i twórca Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Powstały tam pierwsze na ziemiach polskich huty cynku oraz huty żelaza. Rozwijał górnictwo węgla kamiennego.
- Był przeciwnikiem zbyt dużej roli Żydów w gospodarce kraju uważając, to za bardzo szkodliwe. Ale wybitne jednostki (jak wynalazca Anatol Stern) otaczał opieką. Twierdził bowiem, że dobrze pracują na rzecz kraju w którym żyją
- Poza dziesiątkami własnych publikacji był też doskonałym tłumaczem z języka francuskiego koncentrując się na utworach o charakterze politycznym i filozoficznym
- Prowadził bardzo skromne życie, po jego śmierci znaleziono w jego mieszkaniu środki finansowe o równowartości jego sześcioletnich dochodów.